Αναφερόμενοι στον όρο μουσείο, και σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό της ICOM, (International Council of Museums), μιλάμε για ένα μόνιμο ίδρυμα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοικτό στο κοινό, που στόχο του έχει την συλλογή, την μελέτη, την διατήρηση, την γνωστοποίηση και την έκθεση τεκμηρίων του ανθρώπινου πολιτισμού και περιβάλλοντος με απώτατο σκοπό την μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία. Επιπλέον θα πρόσθετε κανείς ότι σκοπός των μουσείων είναι η μεταλαμπάδευση του πολιτισμού μέσω της διάχυσης γνώσεων και εμπειριών.
Βασικό μέρος των εργασιών ενός μουσείου είναι και η κοινωνική διάσταση της λειτουργίας του, ο γόνιμος διάλογος και η σωστή επικοινωνία με το κοινό, η ερμηνεία και η μετάδοση των πληροφοριών του περιεχομένου των συλλογών του. Η επίδραση του στον πολιτισμό και στην κοινωνία αλλά και η συμβολή του στην διαμόρφωση των αισθητικών και οπτικών αντιλήψεων. Εκτός, λοιπόν, από την δυνατότητα των κλασσικών και καθιερωμένων ξεναγήσεων, το μουσείο θα πρέπει να παρέχει νέες μορφές εκμάθησης αλλά και παρέμβασης στην κοινωνία μέσω νέων τεχνολογιών όπως εκπαιδευτικές δυνατότητες σε ειδικά διασκευασμένους χώρους, τεχνοπάρκα, επιμορφωτικά σεμινάρια και προγράμματα εκπαίδευσης από απόσταση με εκδόσεις CD-ROM και εκπαιδευτική παρουσία στο διαδίκτυο.
Με αυτόν τον τρόπο, πέραν των επιτόπιων επισκέψεων στις συλλογές ενός μουσείου, ο περιηγητής, επισκέπτης του διαδικτύου μπορεί να πλοηγηθεί σε επιλεγμένες περιοχές ενός τόπου που παρουσιάζουν πολιτισμικό ενδιαφέρον ή να αντλήσει πληροφορίες για εικονικές εκθέσεις που θα τον βοηθήσουν σε μια μελλοντική του επίσκεψη στο μουσείο. Οι σύγχρονες εφαρμογές παρέχουν στον χρήστη τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τρισδιάστατα μοντέλα εδάφους και την άντληση δεδομένων για μνημεία οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, για παράδειγμα, ή χώρους πολιτισμικού και ιστορικού ενδιαφέροντος.
Σε εθνικό επίπεδο, η πολιτιστική σημασία του εκθέματος ή του μνημείου βρίσκεται στην συλλογική συνείδηση του λαού και στην έκφρασή της από τους επιστήμονες, τους διανοούμενους και την πολιτεία. Στην Ελλάδα, μια χώρα που βρίθει από μνημεία και μουσεία, κυρίως αρχαιολογικά, λόγω της μεγάλης ιστορικής της διαδρομής, έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες για την ανάπτυξή τους. Παρόλα αυτά η λειτουργία των πιο πολλών μουσείων εξακολουθεί να παραμένει χωρίς κακόνες και τις απαραίτητες υποδομές. Η έλλειψη πόρων αποτελεί οπωσδήποτε μια βασική παράμετρο γι αυτή την κατάσταση αλλα συνυπάρχει και η έλλειψη ενδιαφέροντος. Η έκδηλη απουσία θεσμών και σταθερών κανόνων που θα μπορούσαν να βοηθήσουν την καλή λειτουργία τους συνεχίζει να αποτελεί τροχοπέδη για την σωστή τους ανάπτυξη. Σε αυτή την κατεύθυνση, η καθιέρωση ενός σταθερού πλαισίου οργάνωσης και λειτουργίας αλλά και διοίκησης των μουσείων είναι απαραίτητη αν θέλουμε να μιλαμε για σύγχρονα μουσεία με προοπτικές στον 21ο αι.
Τελευταία μεγάλη προσπάθεια στην Ελλάδα, παγκόσμιας ακτινοβολίας και διάστασης, ήταν η έναρξη λειτουργίας του Μουσείου της Ακρόπολης της Αθήνας, όπου συγκεντρώνει μια σειρά από καινοτομίες στην παρουσίαση των εκθεμάτων. Οργανωμένο άριστα σε υψηλά στάνταρντς διαθέτει μια σειρά από τμήματα απαραίτητα για την σωστή του λειτουργία, όπως τμήμα Διοίκησης, τμήμα συλλογών, τμήμα επικοινωνίας που βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με τα ΜΜΕ αλλά και το κοινό, τμήμα επιμέλειας που διοργανώνει τις Εκθέσεις, τμήμα εκπαίδευσης που ασχολείται με τα σεμινάρια, τις ξεναγήσεις, τμήμα βιβλιοθήκης, αρχείου αλλά και τμήμα υπηρεσιών πληροφόρησης που επιμελείται την παρουσία του Μουσείου στο διαδίκτυο και βέβαια τμήμα ανάπτυξης απαραίτητο για την εξεύρεση πόρων. Σε αυτό το πλαίσιο αναπτύσσεται και μια προσπάθεια επιχειρηματικής πολιτιστικής χορηγίας με μεγάλη επιτυχία.
Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα επιτεύχθηκε μια αξιόλογη προσπάθεια διάδοσης της ιδέας της χορηγίας με την προώθηση της συμμετοχής της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην ανάπτυξη των μουσείων και στην πολιτιστική τους προσφορά στον τόπο. Είναι πλέον απόλυτα κατανοητό ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα μπορεί να συμβαδίζει με την πολιτιστική ανάπτυξη. Μεγάλες τράπεζες, όπως η Εθνική Τράπεζα και άλλες είναι πρωτοπόρες προς αυτή την κατεύθυνση κάτι που αποτελεί και μια έμμεση διαφήμιση υψηλού επιπέδου για αυτές. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Ομίλου Ενίσχυσης Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων (ΟΜΕΠΟ), η επιχειρηματική χορηγία των τεχνών και του πολιτισμού για το 1997 στην Ελλάδα ήταν τριπλάσια του 1997 με ποσά που ξεπερνούσαν τα 6,5 δις. δραχμές. Έτσι καθίσταται σαφές ότι η φύση και η χρήση του θεσμού της επιχειρηματικής χορηγίας στην Ελλάδα είναι απόλυτα επιτυχής.
Άλλωστε τα εισοδήματα ενός Μουσειακού οργανισμού ώστε να μπορεί αυτό να αναπτύσσεται και να είναι συνεχώς βιώσιμο προέρχονται από δύο κύριες κατηγορίες. Αυτά που προέρχονται από αυτοχρηματοδότηση όπως εισιτήρια, δίδακτρα από διάφορες δραστηριότητες, εισφορές μελών, έσοδα εστιατορίου και πωλητηρίου και εισοδήματα από έξωθεν πόρους όπως κληροδοτήματα, δωρεές, κρατικές επιχορηγήσεις, εταιρικές χορηγίες, χορηγίες ιδρυμάτων, ιδιωτικές χορηγίες κλπ.
Πέρα όμως από τα μεγάλα και πολυδιαφημιζόμενα μουσεία παγκόσμιας ακτινοβολίας υπάρχουν και άλλες προσπάθειες ανάδειξης και διαχείρισης μουσειακών εκθέσεων και συλλογών. Σε όλο τον κόσμο είναι γνωστή η μάχη των Θερμοπυλών, το 480 π.Χ. και τα ηρωικά κατορθώματα του Σπαρτιάτη Λεωνίδα και των πολεμιστών του κατά την διάρκεια των Περσικών Πολέμων. 2.500 χρόνια μετά οι Θερμοπύλες παραμένουν άσβεστος θρύλος σε ολόκληρη την πολιτισμένη οικουμένη σαν σημείο σύγκρουσης δύο πολιτισμών και σαν θυσία χάρη στην οποία οι περσικές ορδές δεν πέρασαν στην Ευρώπη. Μέχρι σήμερα όμως το μοναδικό στοιχείο που θύμιζε στους περαστικούς την ιστορική σημασία της τοποθεσίας των Θερμοπυλών ήταν ένα μνημείο στον δρόμο στημένο από κάποιους φιλότιμους Έλληνες του εξωτερικού.
Πλέον, από το καλοκαίρι του 2010, χάρη στο Καινοτομικό Μουσείο Ιστορικής Ενημέρωσης, ένα ιδιαίτερο μουσείο πρόκληση για το μέλλον που στήθηκε στις Θερμοπύλες, ξαναζωντανεύει η μάχη και ο θρύλος της προσφοράς του Σπαρτιάτη Βασιλέα. Πρόκειται για ένα μικρό σχετικά μουσείο, μόλις 880μ2 στο ισόγειο και 70μ2 υπόγειο, όπου όμως έχει χρησιμοποιηθεί κάθε νέα τεχνολογική εξέλιξη ώστε να αφηγηθεί η ιστορία της μάχης με τον πιο αληθοφανή και ζωντανό τρόπο. Το μουσείο είναι στραμμένο συμβολικά προς το μέρος από όπου ήρθαν οι Πέρσες και περιλαμβάνει αίθουσες τρισδιάσταων προβολών, σεμιναρίων και διαλέξεων. Διαθέτει ηλεκτρονικά εποπτικά μέσα με σκοπό να αναπαραστήσει την μάχη με κάθε λεπτομέρεια καθώς επίσης και πλήρες οπτικοακουστικό σύστημα. Οι επισκέπτες λοιπόν με την χρήση αυτής της τεχνολογίας μπορούν να ενημερωθούν και να ξεναγηθούν εμπεριστατωμένα από εξειδικευμένους ανθρώπους. Στον υπαίθριο λόφο του Κολωνού, στον χώρο της ιστορικής μάχης, δίνονται υπάιθριες παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας.
Δεν επέλεξα καθόλου τυχαία να αναφερθώ στην δημιουργία αυτού του μουσείου. Το έκανα γιατί πρόκειται για ένα μουσείο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος χωρίς όμως πάρα πολλά αρχαία εκθέματα. Τα λιγοστά εκθέματα που κατά καιρούς έχουν βρεθεί στον χώρο, όπως όπλα, αιχμές από βέλη κ.α., βρίσκονται διασκορπισμένα σε διάφορα μουσεία της χώρας κυρίως στην Αθήνα. Πρόκειται ίσως για το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στην χώρα χωρίς πολλά αρχαία εκθέματα αλλά που παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον για τον επισκέπτη γιατί με τα εποπτικά μέσα που διαθέτει, ομοιώματα στολών, χάρτες, αποτύπωση και αναπαράσταση της μάχης, κ.α. καταφέρνει να κεντρίζει το ενδιαφέρον των επισκεπτών.
Εμπνευστής και δημιουργός αυτού του ιδιόρυθμου μουσείου πρόκληση για την σημερινή εποχή είναι η Επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων δρ. Φανουρία Δακορώνια και αποτελεί παράδειγμα ότι για την δράση και την δημιουργία πολιτιστικών επιτευγμάτων απαιτείται κυρίως έμπνευση και ενδιαφέρον. Εδώ πρέπει να αναφέρουμε πως η δημιουργία αυτού του διαδραστικού μουσείου έχει κινητοποιήσει και την τοπική κοινωνία και τον τοπικό Δήμο που οργανώνει πλέον σειρά εκδηλώσεων, “Τα Θερμοπύλεια”. Πλέον το περίφημο επίγραμμα του Κιμωνίδη του Κείου βρίσκει ουσιαστική φιλοξενία και νόημα στους χώρους του νέου μουσείου:
«Ω ξειν αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις, ότι τήδε
κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι»
Που σημαίνει: "Ξένε, πες στους Λακεδαιμόνιους ότι κοιτόμαστε εδώ, πιστοί στους νόμους τους".
Οι προκλήσεις και οι προοπτικές για τα Μουσεία στον 21ο αι., είναι όπως είδαμε μεγάλες. Τα Μουσεία αποτελούν για την κοινωνία υψηλότατα έργα πολιτιστικής και εκπαιδευτικής σημασίας και σαν τέτοια πρέπει να εντάσσονται αρμονικά στους νέους κανόνες της πολιτιστικής και κοινωνικής τους λειτουργίας. Τα Μουσεία πρέπει να αντιμετωπιστούν ως ζωντανοί και δυναμικοί οργανισμοί σε συνεχή επαφή με το κοινό στο οποίο απευθύνονται. Αυτή την έννοια του μουσείου ως ζωντανό οργανισμό αλλά και την έννοια της συλλογικής συνείδησης και ταύτισης του μεμονωμένου εκθέματος αλλά και όλων μαζί των εκθεμάτων σε μια κοινή συνολική συλλογή μας την δίνει με ακρίβεια η καθήγήτρια Helean-Hooper Greenhill: “Μια μουσειακή συλλογή είναι ένα πολυστρωματικό σύνολο μουσειακών αντικειμένων. Πολύ συχνά, λειτουργεί ως μια μονάδα που αποτελείται από τα μεμονωμένα αντικείμενα, έτσι ώστε συσσωρεύει και μεταφέρει την αξία του κάτε ενός αλλά και όλων μαζί σε έναν υψηλότερο επιπέδο. Έτσι καθίσταται η συλλογή ως ένα σύνολο αντικειμένων σε ένα υψηλότερο επιπέδο. Η συλλογή δεν είναι μόνο ένα σύνολο μουσειακών αντικειμένων, επειδή από τη φύση της μπορεί να διευρυνθεί ή ίσως να μειωθεί. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ο οποίος σε ορισμένες περιπτώσεις και στα κατάλληλα πολιτιστικά και ιστορικά περιβάλλοντα θα μπορούσε να διαδραματίσει το ρόλο ενός μοναδικού μουσειακού αντικειμένου και να έχει την έννοια την αξία ενός μοναδικού εγγράφου. Σε αυτή την περίπτωση, οι μουσειακές αξίες των μεμονωμένων αντικειμένων συσσωρεύονται μαζί με την αξία της συλλογής συνολικά”.
Κοινό τους δεν πρέπει να είναι μόνο οι φιλότεχνοι αλλά το σύνολο των ανθρώπων, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και ικανοτήτων ή γνωστικής επάρκειας. Η κατάλληλη υποδομή και η χρήση των νέων τεχνολογιών μαζί με τα αντίστοιχα εκπαιδευτικά προγράμματα θα είναι εκείνο το μέσο το οποίο θα προσελκύσει νέους επισκέπτες. Η νέα εποχή στην οποία μπαίνει το Μουσείο απαιτεί προβληματισμό, θέτει διλήμματα αλλά και νέες δυνατότητες δραστηριοποίησης των πολιτιστικών φορέων με στόχο την μελλοντική βιωσιμότητα των μουσείων. Αλλά πάντα ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη και η λειτουργία ενός μουσείου είναι υπόθεση αγάπης, οράματος, έμπνευσης αλλά και αφοσίωσης.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γκάζη Α.-Νούσια Τ., Αρχαιολογία στον Ελληνικό χώρο: Μουσειολογία, μέριμνα για τις αρχαιότητες, ΕΑΠ, Πάτρα, 2003.
- Hooper-Greenhill Eilean, Museum, Media, Message, Editions Routledge, England, 2001.
- Κόκκινος Γιώργος, Αλεξάκη Ευγενία, Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη μουσειακή αγωγή, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα, 2002.
ELECTRONIC SOURCES
- http://icom.museum/qui-sommes-nous/la-vision/definition-du-musee/L/2.html, 23/09/2010.
- http://thermopyles.dataconcept.eu/%28S%28d42fpabdevxbbvbjvszq4l45%29%29/ThermopylesMuseum/fmain.aspx, 23/09/2010.
- http://www.theacropolismuseum.gr//default.php?la=1/, 22-09/2010.
- http://www.newacropolismuseum.gr/, 22/09/2010.
Hooper-Greenhill Eilean, Museum, Media, Message, Editions Routledge, England, 2001, page 26.
Ακέφαλο άγαλμα, αντίγραφο έργου του 4ου π.Χ. αιώνα εντοπίστηκε κοντά στο Μικρό Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου। Φαίνεται πως μάλλον παρίστανε τον Ερμή ή κάποιον τοπικό ήρωα αν και οι αρχαιολόγοι θα είναι σίγουροι μόνο αν βρεθεί το κεφάλι ή άλλα ευρήματα που βοηθήσουν με σιγουριά στην λύση του μυστηρίου. Οομότιμος καθηγητής και πρόεδρος της Επιτροπής Επιδαύρου Βασίλειος Λαμπρινουδάκης, αναφέρει πως το μόνο που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι πως αποτελούσε τμήμα κτιριακής κατασκευής
